documenta14 in athene

'learning from athens' heette de documenta14 editie in de griekse hoofdstad, op veertig locaties verspreid over de hele stad waar de toeschouwer langs moest om al het geëxposeerde werk van zo'n honderdzestig kunstenaars te kunnen zien. ik vraag me af of iemand dat überhaupt is gelukt, athene is zo groot, chaotisch en warm dat je al een dagtaak hebt aan twee of drie verplaatsingen.

een tocht langs ongeveer een derde van alle tentoonstellingen bleek interessant genoeg. overigens was ik er in de laatste week, veel uitvoeringen en tentoonstellingen waren al voorbij, veel kunstenaars al weg of naar kassel.

elke bezoeker aan de documenta14 in athene zal zijn eigen keuzes hebben gemaakt, die van ons leverde een heel bijzondere en boeiende tocht op, langs veel onbekende prachtige plekken in een stad die we toch redelijk goed dachten te kennen.

de bloedige slag om de polytechnische universiteit in 1973 waar het kolonelsregime de studentenopstand neersloeg met soldaten en tanks, met vele tientallen doden tot gevolg, herinner ik me goed, ik heb er in die tijd mijn eerste en ik geloof enige politieke prent over gemaakt, tijdens de tekenlessen op de middelbare school.

bijna vijfenveertig jaar later loop ik door hetzelfde hek van de universiteit, dat toen door de tanks werd verpulverd, over de campus waar studenten werden doodgeschoten; ik ben op zoek naar kunst. de polytechnische universiteit blijkt nog altijd een anarchistisch bolwerk van studentenverzet, overal woede, boosheid, iedereen is kwaad op de griekse regering, op de eu, op dijsselbloem, uiteraard, wie is dat niet.

maar wat het bezoek echt bijzonder maakte was dat tussen al die woedende uitingen op de muren van de universiteit met zijn bloedige geschiedenis trotse ouders liepen, met bloemen, en blije studenten in mooie kleren, vanwege hun promotie of afstuderen. welke kunst daar werd tentoongesteld weet ik eerlijk gezegd niet meer, maar deze woedende campus in het verarmde en verwarde athene waar ondertussen toch ook gewoon wordt afgestudeerd, zal ik niet snel vergeten.

de grieken zijn al jaren woedend, op alles en iedereen en dus ook op de documenta14. de voormalige minister van financiën yanis varoufakis noemde de bezoekers aan de documenta14 'ramptoeristen' die zich 'komen vergapen aan de slachtoffers van het kapitalisme'. of iets dergelijks. ik volg de man al jaren, hij zegt zinnige dingen over hoe de politiek de crisis te lijf moet gaan, hij heeft boeiende verhalen over hoe de economie de mens kan redden, ook de griekse mens, maar, zoals vaker, economen zouden zich niet met kunst moeten bemoeien. varoufakis heeft daar in elk geval geen verstand van.  

'fuck off documenta14' of niet, ik had een geweldig boeiende week in athene, met een bezoek aan de atheense kunst akademie (school of fine arts, asfa) als hoogtepunt. ook het relatief nieuwe museum voor hedendaagse kunst (emst) gevestigd in een voormalige brouwerij van het griekse biermerk fix, is een bezoek waard. 

dat geldt ook voor het benaki museum en het odeion, het atheense conservatorium, een ontwerp van een architect met de toepasselijke naam despotopoulos; een ode uit de jaren vijftig aan de almacht van het beton, daar zou de mens gelukkig van worden. 

inmiddels is athene één grote stinkende verzameling beton, in die zin valt zijn ontwerp helemaal niet op. despotopoulos had een hele kunst-stad van beton bedacht, met een theater, concertzalen, bibliotheken, musea, allemaal van beton, maar alleen dit ontwerp is uitgevoerd. dat maakt het als tijddocument bijzonder, en uitermate geschikt als tentoonstellingsruimte voor een flink aantal documenta-kunstenaars.

                                                daniel knorr, materalization, 2017

                                               daniel knorr, materalization, 2017

daniel knorr verzamelde afval uit athene, stampte het in een boek en pakte dat luchtdicht in plastic; het andere voorstel van de kunstenaar om een beroemd grieks klassiek beeld voor de tijd van de documenta14 in de atheense bodem te begraven heeft het niet gehaald.  

'music room' van nevin aladag, meubels als instrumenten (hoe dat klinkt, zie youtube) 

de synthi 100 van het contemporary music research centre in londen

de synthi 100 is een elektronische analoge muziekmachine uit de jaren zestig/zeventig, en is voor deze gelegenheid weer uit de opslag gehaald, hij bleek het nog te doen. ik herkende het geluid meteen; ik heb ooit op de theaterschool met componist dirk dekker gewerkt die mijn cello had gekoppeld aan eenzelfde soort machine. later werd dat overgenomen door de allereerste applecomputers, maar ik zie dirk dekker nog knoeien en priegelen met die witte, groene en gele knopjes om uit die oer synthesizer een bak gierende en fluitende teringherrie te genereren. in het odeion klonk dat niet anders, alleen veel zachter. 

                                                         kettly noël, zombification (2017) 

bezoeker aan de documenta14 in het odeion, het conservatorium van athene

genoeg verwijzingen naar de vluchtelingen, elders weggestopt in athene, waaronder deze installatie, van een kunstenaar wiens naam ik niet heb kunnen achterhalen (joar nango, weet ik inmiddels, 'european everything', installatie en performance 2017). dat geldt ook voor onderstaand 'protest' aan de deur van de, hoe kan het ook anders, polytechnische universiteit.

hieronder nog een selectie van werk van de documenta in het emst en asfa. de enige performance die ik heb gezien is van maria cool (die niet meer in athene was maar in kassel) en fabio balducci, iets met een paar bureau's, twee a-viertjes, zonlicht en schaduw. en 'wij keken daar allen dan aandachtig naar.' een citaat uit 'gods greatest hits', een voorstelling uit 1984 over hoe je een uur naar poep kunt kijken omdat iemand roept dat het kunst is. enfin, het zal wel, het uitzicht was mooi. 

                                               maria cool fabio balducci 'untitled' 2010

                                          emst, begane grond. links werk van cecilia vicuna

de chileense kunstenares cecilia vicuna gebruikte dit touw eerder in een performance aan het strand van piraeus, daarna kwam het te hangen in het emst.

                                                    piotr uklanski, 'the greek way' 2017  

                                              andrzej wroblewski, 'execution against a wall' 1949

                              nairy baghramian, 'drawing table' (homage to jane bowles) 2017

                                                      werk van ashley (voormalig hans) scheirl 

in de pers zwaar bekritiseerd werk van rebecca belmore, dat als edelkitsch wordt afgeserveerd, 'a-kritische kunstuitbuiting van het vluchtelingenprobleem', enzovoorts, hoe dan ook, het was een hele klim en zoektocht in de verzengende hitte om dit verrekte marmeren tent geval te bereiken. eigen schuld! ramptoerisme! maar wat een uitzicht. 

                                            alina szapocznikov, 'bachelor's ashtray' 1972 

op de binnenplaats van het benaki museum staat werk van de iraakse koerd hiwa k.: 'one room apartment'. een minstens zo toegankelijk kunstwerk als dat van belmore, maar dan van een geheel andere orde, soort van abstract realisme, of zoiets, ik vind dit wel mooi, met veel humor en met meer liefde gemaakt voor de dolende vluchteling op zoek naar een onderkomen. denk ik dan maar, als niets vermoedende toeschouwer. 

                 

                                                   hiwa k. 'one room apartment' 2017

                                         bonita ely, 'plastic progression momento mori' 2017

bonita ely, 'plastic progression momento mori' 2017

angelo plessas interviewde als onderdeel van zijn 'experiental education protocol delphi 2017' zijn toenmalige buurvrouw in athene, maria zamanou, die in de tweede wereldoorlog de duitsers heeft bespioneerd. ze had vanaf haar balkon uitzicht op het vliegveld dat de duitsers gebruikten voor hun aanvallen op de geallieerde troepen in het middellandse zee gebied.

                                                                   maria zamanou, spionne

                                                    van welke film zal ik nooit weten

de kikkers in de tuin van het byzantijns museum kun je niet zien, alleen horen, het is 'sonic graffiti' - een geluidsband gemaakt door fluxus kunstenaar benjamin patterson. goed om daar op een bankje onder een boom naar te luisteren, de boxen staan pseudo verdekt opgesteld in het struikgewas. om het parkje heen het immer voortrazende verkeer van athene. mooi ding, dit 'frog island'.

kort bezoek aan het voormalig politiebureau, martelkamer en gevangenis tijdens het kolonelsregime,

nu het 'anti-dictatuur en democratisch verzetsmuseum'. maar dat was gesloten, of voor documenta doeleinden omgebouwd tot videoruimte. 

                                     en tot slot: onweer boven de aegeische zee (geen kunst)