Giorgio Morandi in Museum Belvedere

In museum Belvedère in Oranjewoud, Friesland, zag ik een expositie van het werk van de Italiaanse schilder Giorgio Morandi (1890 – 1964) die zijn leven lang in zijn atelier in Bologna stillevens van vaasjes, potjes en karafjes heeft geschilderd in zachtroze, zachtgrijs, zachtgeel en zacht wit. Dat klinkt weinig spannend maar voor de liefhebber valt er genoeg te zien, er zijn er geen twee stillevens hetzelfde. De formaten zijn, hoewel bescheiden, steeds net anders, het licht is soms fel, soms schemerig, schaduwen hier, zonder schaduw daar. Maar voor de wat onrustige kijker blijft het, ondanks de verschillen, een verzameling potjes, flesjes, vaasjes, karafjes..

De enige variatie die Morandi zichzelf toestond was, naast het eindeloos opnieuw rangschikken van de potjes en flesjes, het schilderen van de binnenplaats aan de Via Fondazza waar hij vanuit zijn atelier op uit keek. Museum Boymans heeft er ook zo een, heb ik me laten vertellen, het is me nooit opgevallen, een uitzicht op de binnenplaats geschilderd in 1954. In Belvedère hangt hetzelfde uitzicht, maar in andere kleuren, waarschijnlijk in verschillende jaargetijden, uit ’35, ’56 en ’58.

Toch gebeurt er wel degelijk iets als je langs al die zacht gekleurde schilderijtjes met potjes en flesjes loopt. Elke pretentie, betekenis of bedoeling ontbreekt. Er is geen enkele ruis, geen leven, geen mens, geen beweging- elk geluid, laat staan lawaai, ontbreekt. Op elk schilderij is het doodstil. Ik stel me de schilder voor, in zijn atelier, midden in het prachtige snikhete, luidruchtige Bologna. Verzorgd door zijn drie zussen, dag in dag uit, vijftig jaar lang vaasjes en potjes rangschikkend, schilderend. Soms staat er een raam open, klinkt er geluid, soms komt er iemand binnen. Verder verandert er niets, Morandi rangschikt en schildert, gemiddeld een schilderij per maand, een halve eeuw lang. En Morandi verkoopt. Hij is zeer geliefd, in Italië. Er wordt gezegd dat ‘wie een Morandi bezit, niet alleen een hele dikke portemonnee heeft maar ook een zeer goede smaak’.

In Antonioni’s La Notte (1961) glijdt de camera langs de muren van het moderne en luxe Milanese appartement van Giovanni, een succesvolle schrijver gespeeld door Marcello Mastroianni, met, in zijn werkkamer, een stilleven van Morandi uit 1960, pontificaal boven zijn typemachine..

Fellini gebruikte een jaar eerder in La Dolce Vita (1960) twee stillevens van Giorgio Morandi: in het huis van de intellectueel Steiner, dat vol staat met kunst en waar ’s avonds op hoog niveau gediscussieerd wordt door schilders, schrijvers en filosofen. Marcello Mastroianni, ditmaal als de gelijknamige societyverslaggever, is er op bezoek, achter hem hangt een stilleven van Morandi, Marcello bekijkt het en complimenteert zijn gastheer. 

Steiner: ‘Oh ja! Mijn favoriete schilder! Zijn onderwerpen baden in het zonlicht en zijn zo prachtig beschouwend en precies geschilderd dat je ze bijna kunt aanraken’.

Marcello knikt en steekt snel een sigaret op..

Volgens filmkenners ligt hier een diepere betekenis onder, vanwege het contrast tussen de levensgenieter Marcello die zich voortdurend door la Dolce Vita laat afleiden, en Giorgio Morandi die zich door niets en niemand liet afleiden, zich vrijwillig opsloot in zijn atelier en leefde voor zijn kunst..

Fellini noemde het werk van Morandi ‘het ultieme symbool van verfijnde kunst’. De acteur Mastroianni bezat zelf een paar schilderijen van Morandi. Mij intrigeert vooral het leven van die man, in zijn atelier, verzorgd door zijn drie ongetrouwde zussen, meer dan vijftig jaar lang. Twee wereldoorlogen, revoluties, de futuristen, Picasso, Mondriaan, het ontstaan van de moderne kunst, de schok van het nieuwe, werkelijk alles heeft Morandi meegemaakt. Dat wil zeggen, als hij zijn atelier aan de Via Fondazza in Bologna had verlaten en naar buiten was gegaan. Maar hij ging nauwelijks de deur uit, liet zich nergens zien. Schilderde onverstoorbaar zijn verzameling potjes en flesjes en trok zich nergens iets van aan. Dat vind ik een mooier verhaal dan die schilderijen van flesjes en potjes. Alleen als ik bij de zachte 'typische Morandi kleuren' en de doodse stilte zelf de hitte en de levendigheid van Bologna erbij denk, kan ik me er misschien iets bij voorstellen.  

impressie/reconstructie van het atelier van Morandi

uit de verzameling van Morandi